De barbeel is een vis die met name voorkomt in de sneller stromende delen van rivieren. Het voornaamste leefgebied ligt tegenwoordig in de Grensmaas, de IJssel en de Waal.

Herkenning

Barbeel (Barbus barbus) is een soort uit de familie van de karperachtigen (Cyprinidae). De soort wordt gekenmerkt door:

• een vrij lange kop met een grote onderstandige,
• uitstulpbare bek met vier tastdraden;
• twee op de bovenlip en één in elke mondhoek.

De rug is bruin tot bruingroen met messing tot zilverkleurige flanken met kleine donkere vlekjes. Jonge barbelen zijn meer beige van kleur. De soort kan een lengte van circa 90 centimeter bereiken.

Ecologie

Voortplanting

In de loop van het voorjaar trekken barbelen naar de paaiplaatsen om zich voort te planten. Ze paaien op ondiepe snelstromende grindbanken met fijnere grindfracties. Bekende Nederlandse voortplantingsplaatsen bevinden zich in de Grensmaas en de Geul. Het vermoeden bestaat dat de volwassen barbelen uit de Nederlandse Rijntakken naar het Duitse deel van de Rijn en hier gelegen zijriviertjes trekken om te paaien op de hier aanwezige grindbanken.

Levenswijze

Na het uitkomen van de eitjes driften de larven met de rivierstroming naar langzaam stromende ondiepe plaatsen langs rivieroevers en in nevengeulen waar ze verder opgroeien. Vanaf een centimeter of drie verplaatsen de juvenielen zich naar de sneller stromende rivierdelen. Adulte barbelen prefereren diepere plaatsen op de overgang van snelstromend naar langzamer stromend water zoals stroomkommen of in stroomkuilen nabij kribben. Barbelen foerageren’s nachts en tijdens de schemering waarbij ze de bodem met de tastdraden afzoeken naar ongewervelden en kleine vissen.

Verspreiding

Barbeel is een riviergebonden soort die voorkomt in West- en Centraal-Europa en delen van Oost-Europa. In Nederland komt de soort voor in de Rijntakken, de Maas en Limburgse snel stromende riviertjes als de Geul en de Roer. Het voornaamste leefgebied ligt tegenwoordig in de Grensmaas, de IJssel en de Waal. Als gevolg van riviernormalisaties is de soort sterk afgenomen in de verstuwde delen van de Maas.

Bedreiging en bescherming

Barbeel is een vrij zeldzame soort in Nederland die in het verleden achteruit gegaan is door het verslechteren van de waterkwaliteit en het normaliseren van rivieren. Het herstel van de natuurlijke riviermorfologie, het verwijderen van stuwen of de aanleg van vispassages kunnen leiden tot het herstel van leefgebieden. Barbeel is opgenomen in de Visserijwet en heeft een minimummaat van 30 centimeter en een gesloten tijd van 1 april tot en met 31 mei. De soort heeft de status ‘kwetsbaar’ op de Rode Lijst (Staatscourant, 2015 nr. 36471).