Samenvattingen van lezingen, flitspresentaties en workshops
LEZINGEN EN FLITSPRESENTATIES
Bois le Duc zaal
Brabantse bos op zandgronden sinds de ijstijden; inzichten vanuit de palynologie en de historische
landschapsecologie. Maaike de Graaf (Bosgroep Zuid Nederland) , Harm Smeenge (Bosgroep Midden Nederland), William Gosling (Universiteit van Amsterdam)
In de discussie over het bos van de toekomst verwijzen we vaak terug naar het bos van het verleden. Maar hoe zag dat er uit? In deze
presentatie nemen we u mee in de ontwikkeling van het Brabantse bos sinds de laatste ijstijd. We presenteren de resultaten van onderzoek
waarin we op basis van stuifmeel in de bodem het voorkomen van soorten in het historische bos aantonen. Vervolgens verbinden we dit
met de kennis van standplaatsen vanuit de landschapsecologie: op die manier construeren we het bosbeeld in verschillende perioden uit de
geschiedenis.
Bramen: ecologische ramp of verborgen biodiversiteit?
Rense Haveman (De Ronde & Haveman – Geobotanie en Landschap)
Woekering van bramen wordt vaak geassocieerd met een overmaat aan stikstofdepositie. Toch waren bramen al honderden jaren een
probleem, ver voor de industriële revolutie, bijvoorbeeld in de regeneratie van hakhout. De woekering van bramen heeft dan ook heel andere
oorzaken. Vanuit de ecologie en de enorme, maar enigszins verborgen diversiteit van de bramen wordt duidelijk wat er werkelijk aan de hand
is. Elke regio heeft zijn eigen bramenflora, en door hun persistentie geven ze een unieke mogelijkheid om via de vegetatie iets gewaar te
worden van het historische landschap. Bovendien vormen ze de voedselbron, nestgelegenheid en schuilplaats voor veel dieren.
Oude bossen en houtwallen in Brabant met de wilde bomen en struiken. Beheer en behoud met het veranderende
klimaat. Bert Maes (Ecologisch Adviesbureau Maes)
Noord-Brabant is arm aan oude bossen en houtwallen. Toch komen er in de provincie onverwachte waardevolle landschapsparels voor waar
nog wilde ofwel autochtone bomen en struiken voorkomen. We vinden ze o.a. in de beekdalen van de Mark en de Dommel, de Brabantse wal,
Loonse en Drunense Duinen, de Mortelen en de Maasheggen. Van de ca. 80 Brabantse wilde bomen en struiken is ongeveer de helft zeldzaam
en bedreigt met verdwijnen. Enkele soorten zijn al uitgestorven. De wilde flora van de houtige soorten is curieus genoeg vrij onbekend. Hoe
kunnen we het tij keren, mede in het licht van de klimaatsveranderingen.
Biesbosch herstel getijdennatuur
Joey Braat (Staatsbosbeheer Biesbosch)
De realisatie van hoogwaterveiligheidsprojecten zoals Noordwaard heeft in vele opzichten een heel positief effect gehad op de gehele Biesbosch
en het ecosysteem. Door de grote oppervlakten aan getijdennatuur en de functie die dit gebied inneemt in het hele Biesboschsysteem is
het een grote aanwinst voor het gebied. Vele duizenden vogels gebruiken het gebied als rust-en foerageergebied en het heeft een grote rol
gehad in de vestiging van soorten als de Visarend. Ook voor flora is het een fantastisch gebied waar vele typische zoetwatergetijdensoorten
hun plek hebben gevonden. Daarnaast is er voor de zout- en zoetwatervissen vele duizenden hectaren rustgebied, paaigebied, kraamkamer
en opgroeigebied ontstaan. Met de realisatie van deze projecten is de onmisbare schakel in een zoetwatergetijdengebied, grootschalige,
ondiepe, intergetijdengebieden hersteld met rust en ruimte voor de natuur.
Vestiging van de kraanvogel in de Peel. Aanwinst van een iconische broedvogel.
Boena van Noorden (Provincie Limburg)
Sinds jaar en dag is de kraanvogel een gewaardeerde trekvogel in Zuidoost Nederland. Er zijn geen historische bronnen bekend over het
broeden in dit deel van ons land. Het is dan ook fenomenaal nieuws dat in deze hectische tijd en in deze dichtbevolkte regio, de kraanvogel
de laatste jaren succesvol broedt.
Hoe gaat het met het gentiaanblauwtje in Brabant?
Irma Wynhoff (De Vlinderstichting)
De negatieve trend in de ontwikkeling van de populaties gentiaanblauwtjes in Nederland en Noord-Brabant blijft ongebroken: zowel in
populatiegrootte als in verspreiding gaat deze mooie en ecologisch interessante vlindersoort achteruit. In een meerjarig onderzoek en met
de hulp van vele studenten is getracht om achter de redenen voor deze achteruitgang te komen zodat effectieve maatregelen genomen
kunnen worden. Naast habitatkwaliteit is er intensief onderzoek naar de genetische diversiteit van de vlinders, de mieren en de communicatie
tussen vlinders en mieren verricht.
Herstel van land en water op Valkenhorst
Nick Jeurissen (Brabants Landschap)
In het Noorden van landgoed Valkenhorst is een iconisch ven gelegen genaamd het Greveschutven. Door zijn ligging en de aanleg van
een cultuurhistorisch visvijversysteem zijn er omstandigheden ontstaan waar veel soorten gretig gebruik van maken. Echter hebben deze
cultuurgebruiken en ontwikkeling in de omgeving ervoor gezorgd dat deze natuurwaarde sterk achteruit zijn gegaan. In de periode 2020/2023
heef Brabants Landschap de kans gekregen om te werken aan herstel van dit ven en is het mogelijk gemaakt om omvangrijke natuur in de
omgeving te ontwikkelen. De herstelwerkzaamheden hebben zijn vruchten afgeworpen en de eerste resultaten zijn zichtbaar.
Het ‘Parelsnoer van Weijers’: Kunnen we het maken? Nou en of!
Jan Bos (Natuurmonumenten)
In het diepe zuiden van Brabant, langs de Beekloop in de gemeente Bergeijk ligt het parelsnoer van Weijers: een complex van voormalige
visvijvers en vloeiweiden. Dit buitengewoon bijzondere man-made wetland op de hoge zandgronden, pleisterplaats voor waterwild en
broedbiotoop van roerdomp en woudaap, dreigde door verdroging verloren te gaan. Wat hebben we de afgelopen periode aan maatregelen
genomen? Wat doe je als er tijdens het herstelproject een bever in het gebied gaat wonen en de boel weer afbreekt? Waarom draagt
frisdrankfabrikant Coca-Cola bij aan herstel van dit gebied? Welke kansen liggen er voor verdere verbetering?
Knolsteenbreek, naar herstel in hooilanden in Noord-Brabant
Sascha van der Meer (FLORON)
In het Zuiden van Nederland kwam Knolsteenbreek vroeger algemeen voor. Momenteel is de soort nog maar in enkele gebieden in hooilanden
te vinden. Waar zitten de knelpunten voor het behoud en herstel van Knolsteenbreek in zijn natuurlijke habitat? Op basis van standplaats- en
kiemingsonderzoek in Noord-Brabant worden aanbevelingen gedaan om het beheer van hooilanden met Knolsteenbreek te optimaliseren.
De wolf: wat is er in 10 jaar gebeurd en wat staat ons nog te wachten?
Glenn Lelieveld (Zoogdiervereniging)
De terugkeer voor de wolf startte voor veel mensen in 2013 met beelden van een wolf door de straten van Drenthe en Groningen. Sindsdien
zijn er iets meer dan 17.500 meldingen ingestuurd bij het Wolvenmeldpunt en leven er 9 wolvenroedels in Nederland. Glenn zal in deze lezing
ingaan op wat er in deze jaren zoal is gebeurd, en wat ons mogelijk nog te wachten staat.
De patrijs als icoonsoort voor akkernatuur.
Jochem Sloothaak en Fien Oost (Brabants Landschap)
In 2016 startte het Interreg-project PARTRIDGE met als belangrijkste uitdaging om de biodiversiteit op boerenland te herstellen. Partners van
12 organisaties uit 6 landen formuleerden samen de doelen, de aanpak, de monitoring en budgetten. In de zomer van 2023 werd PARTRIDGE
afgerond en kon de data van duizenden uren veldwerk in de demonstratie- en referentiegebieden op een rij gezet worden. In deze lezing
gaan we in op het werk van vrijwilligers en wetenschappers en dat van boeren en jagers. We zoomen in op de demonstratiegebieden in
Brabant en Zeeland en laten we zien welke lessen we hebben geleerd in het beschermen van natuur buiten onze natuurgebieden.
LEZINGEN EN FLITSPRESENTATIES
Statenzaal
Natuurherstel in Noord-Brabant is lonend.
Hans Backx (Staatsbosbeheer)
Staatsbosbeheer heeft in het verleden op verschillende plekken in Noord-Brabant herstelprojecten uitgevoerd, met duidelijk positieve
effecten op de natuur. In deze presentatie zal hier een aantal voorbeelden van worden gepresenteerd. Hierbij wordt met name aandacht
besteed aan gebieden die geen Natura 2000-gebied zijn.
Wild van Vlinders – vlinders bevorderen door natuurlijke processen
Michiel Wallis de Vries (De Vlinderstichting)
Door natuurlijke processen als begrazing en waterhuishouding op landschapsschaal te bevorderen wordt in de Maashorst, het Groene
Woud en het Kempenbroek gewerkt aan natuurherstel. Bedreigde vlinders profiteren daar nog niet optimaal van. Deels omdat er geen
bronpopulaties zijn, deels omdat het leefgebied (nog) niet geschikt is. In het project Wild van Vlinders worden de kansen voor vlinders in
beeld gebracht en worden stappen gezet om soorten als veldparelmoervlinder, bruine eikenpage en bruine vuurvlinder weer een plek te
geven in het Brabantse landschap.
Bijen als ambassadeurs voor het verbeteren van de biodiversiteit in stad en landelijk gebied
Arjen de Groot (Wageningen Environmental Research)
Dat de insecten in ons land onder druk staan, zal u niet zijn ontgaan. Voor een aantal functionele groepen, zoals bestuivers en plaagbestrijders,
weten we steeds beter hoe we het tij kunnen keren. Maar hoe kiezen we de meest effectieve maatregelen, en werken die ook voor een
bredere insectenrijkdom? In deze presentatie praten we u bij over de huidige kennis uit het onderzoek en praktische tools om zelf een
actieplan te maken.
Rijke dijken als leefgebied voor insecten
Linde Slikboer (EIS Kenniscentrum Insecten)
In het Brabantse zeekleigebied ligt een fijnmazig netwerk van honderden kilometers dijken. Op een deel van deze dijklichamen komt
een rijkdom aan insecten voor, waaronder zeldzame en bedreigde bijen, oliekevers en graslandvlinders. Ook kunnen er enorme aantallen
voorkomen van algemene soorten, die een essentiële rol spelen in het (agrarische) ecosysteem. Het merendeel van de dijken is echter in slechte
toestand en momenteel niet zo aantrekkelijk als leefgebied voor insecten. Veel dijken worden verwaarloosd of juist te intensief gebruikt.
Vanwege de enorme potentie kunnen dijken een onmisbare rol spelen in de groenblauwe dooradering van het Brabantse polderlandschap.
Een bosgroeiplaats revitaliseren. Hoe doe je dat?
Etiënne Thomassen (Bosgroep Zuid Nederland)
Met revitalisering van bossen werken we aan vitaler en diverser bos, zodat het beter is opgewassen tegen klimaatverandering en andere
bedreigingen. De Beslisboom revitalisering bosgroeiplaats van de Bosgroepen geeft handvatten aan beheerders zodat ze zelf in staat zijn een
beeld te vormen van de kwaliteit van hun groeiplaats en mogelijke maatregelen.
Wat is het effect van cyclische sloot schoning op de kwaliteit van het leefgebied van de grote modderkruiper?
Mick Vos (Stichting RAVON)
De grote modderkruiper is een beschermde vissoort die voorkomt in een zeer specifiek habitat. De kwaliteit van het leefgebied van de grote
modderkruiper wordt onder andere beïnvloed door het toegepaste beheer. RAVON onderzocht de effecten van cyclisch sloot schonings
beheer in het leefgebied van de grote modderkruiper in de Langstraat (Waalwijk). Wat heeft de grote modderkruiper nodig? Hoe kunnen wij
de grote modderkruiper en zijn leefgebied beschermen door goed beheer toe te passen?
Opmars van de Aziatische hoornaar
Linde Slikboer (EIS Kenniscentrum Insecten)
De Aziatische hoornaar is een invasieve exoot die sinds 2017 in Nederland voorkomt en sindsdien een snelle opmars door het land maakt.
Wat weten we nu over deze grote wesp?
Bijzondere weekdieren in bijzondere biotopen
Adriaan Gmelig Meyling (Stichting ANEMOON)
In Nederland komen circa 250 soorten land- en zoetwaterweekdieren voor. Het grootste deel zijn huisjesslakken. Daarnaast zijn er naaktslakken
en in het zoete water komen ook tweekleppigen voor. Ook in Noord-Brabant zijn vele soorten weekdieren te vinden die een groot deel van
de biodiversiteit vertegenwoordigen. Meerdere soorten weekdieren, die in deze provincie leven, mogen zeker bijzonder worden genoemd,
vanwege hun beschermde status, hun zeldzaamheid en/of hun leefwijze. Deze bijzondere soorten beperken zich veelal tot bijzondere
biotopen. Goed beheer van deze biotopen kan helpen populaties te beschermen en te behouden.
Automatische natuurmonitoring: Reuzebalsemien
Margje Voeten (HAS Green academy), Michiel Groenemejier (Ecogoggle)
Op basis van hoge resolutie foto’s gemaakt door drones en met behulp van kunstmatige intelligentie modellen is het steeds beter mogelijk
om soorten te herkennen. We presenteren een model waarmee we met een hoge zekerheid Reuzebalsemien kunnen herkennen in de
Biesbosch. Hoe maak je nu zo een model, welke stappen zijn te onderscheiden en wat zijn de voor- en nadelen van dergelijke automatische
natuurmonitoring?
Heeft de hermelijn nog een toekomst in Noord-Brabant?
Jeffrey Peereboom (Werkgroep Kleine Marterachtigen, Zoogdiervereniging)
Het gaat niet goed met de hermelijn in Nederland: in bijna alle provincies neemt de distributie van de soort af en in Noord-Brabant dreigt de
soort zelfs te verdwijnen. Wat zijn de mogelijke oorzaken en kunnen we de soort nog behouden?
Vijf jaar LiveAtlas
Henk Sierdsema (SOVON)
Al weer vijf jaar worden in het LiveAtlas-project lijstjes verzameld van vogels, zoogdieren, vlinders, libellen, reptielen en amfibieën. Het project
richt zich specifiek op het verzamelen van volledige soortenlijsten per bezoek en is daarin anders dan waarneming.nl. Wat is er al verzameld
in die vijf jaar en wat heeft dat zoal opgeleverd aan resultaten?
WORKSHOPS
Snelcursus Cypergrassen herkennen
Stef van Walsum (FLORON)
Mede dankzij natuurontwikkeling zijn vele soorten Cyperaceae (Cypergrassen) in Nederland, waarvan bekend is dat ze langlevende zaden
hebben, in de lift. In deze digitale workshop krijg je inzicht in de Noord-Brabantse rijkdom aan Cypergrassen (zeggen, biezen en wollegrassen).
Samen bekijken we diverse karakteristieke soorten, en brengen we op basis van kenmerken op naam.
Brabant salamanderland: het herkennen en belang van watersalamanders in onze ecosystemen
Wouter Beukema (Stichting RAVON)
Brabant is een watersalamander-bolwerk. Alle vier de inheemse soorten komen in de provincie voor. Watersalamanders zijn waardevolle
indicatoren voor natuurkwaliteit, maar worden vaak over het hoofd gezien. Zelfs de prioritaire kamsalamander kan jaren lang onder de radar
blijven. Deels komt dit doordat het herkennen van de soorten uitdagend kan zijn, met name buiten hun voortplantingsperiode. In deze
workshop gaan we samen aan de slag om watersalamanders beter te begrijpen: wat leren ze ons over onze ecosystemen, en hoe herken je
de verschillende soorten.
Zelf onderzoek doen aan korstmossen en stikstof (buiten)
Laurens Sparrius (BLWG)
Korstmossen worden gebruikt als indicator voor de stikstofverbinding ammoniak. Dit jaar worden stikstofgevoelige korstmossen op bijna
1000 plekken in de provincie Noord-Brabant in kaart gebracht. Tijdens deze workshop ga je dit zelf onderzoeken met een vereenvoudigde
methode. Hiervoor krijg je een zoekkaart, formulier en pen mee. We verzamelen in de centrale hal van het provinciehuis bij de ingang. Na een
korte uitleg door Laurens lopen we in 10 minuten naar de Pettelaarse Schans. Hier onderzoek je in groepjes van drie een aantal bomen. Na
afloop bespreken we kort de resultaten.
Cameravallen: hoe werken ze en wat kan je er (niet) mee
Vincent Elders (Zoogdiervereniging)
Cameravallen worden veel gebruikt voor soorteninventarisaties, het aantonen van lastig waarneembare soorten of verspreidingsonderzoek.
Hierbij ligt de nadruk op OF een soort wordt waargenomen. Er komt echter steeds meer nadruk te liggen op (populatie) trends. Dan wil je
weten hoe vaak je een soort waarneemt, maar met aantallen foto’s tellen en vergelijken ben je er niet. Want nu speelt ook detectiekans
mee, wat afhankelijk is van: het model camera, de plaatsing, de diersoort en omgevingsvariabelen. In deze workshop gaan we in op wat de
detectiekans bepaalt, van de technische werking van een cameraval tot een onderzoeksopstelling in het veld.
Ontdek de Geheimen van een Natuurrijke Diervriendelijke Tuin!
Martijn van de Loo (Soontiëns Stadsnatuur)
Wil je een tuin creëren die bruisend is van leven en biodiversiteit? Leer dan alles wat je moet weten tijdens deze inspirerende workshop over
het aanleggen van een natuurrijke diervriendelijke tuin. Wat kun je verwachten: Handvatten voor het ontwerpen van een gebruiksvriendelijke
tuin op basis van ecologische principes. Inzicht in de voordelen van een diervriendelijke tuin voor de natuur en jouw leefomgeving. Praktische
tips voor het kiezen van inheemse planten en bloemen die bijen, vlinders en vogels aantrekken. Advies over het creëren van leefgebieden
voor dieren in de tuin. Milieuvriendelijke tuiniermethoden zonder pesticiden of kunstmest. Tips voor het behouden van een evenwicht tussen
natuur en tuinieren. Deelnemers kunnen een tekening van hun eigen tuin meenemen. Een drietal van deze tuinen kunnen we dan als casus
behandelen tijdens de workshop. (een en ander afhankelijk van de tijd)
Biodiversiteit en betrokkenheid
Britt Dragstra en José de Jonge (IVN Brabant)
Biodiversiteit is een onderwerp dat elke natuurliefhebber aan het hart gaat. We weten allemaal dat het niet goed gaat met de biodiversiteit,
zowel in Nederland als internationaal. Dat is zorgelijk, maar geen reden om bij de pakken neer te zitten. Binnen groene organisaties doet ieder
op zijn eigen wijze veel op het gebied van biodiversiteit. Maar biodiversiteit gaat over samenhang tussen mens en natuur. Geen schotten dus,
maar juist verbinding is nodig. Hoe kunnen we samen een vuist maken voor biodiversiteit. En hoe betrekken we daar het grote publiek bij en
geven we handelingsperspectief aan ieder met een groen hart.